Czy darowizna podlega podziałowi przy rozwodzie?

Rozwód najczęściej jest dopiero pierwszym krokiem na drodze do rozwiązania problemów, jakie wynikają z potrzeby zakończenia nieudanego związku. Obok walki o prawo do opieki nad dziećmi czy alimenty, częścią niekiedy wieloletniego procesujakim jest rozstaniejest podział majątku. Wśród wielu aspektów, jakie obejmujepodział majątkuistotną rolę odgrywająw nimdarowizny. Jak odnosi się do nich polskie prawo i kiedy są one wliczane do majątku wspólnego, który ulega podziałowi?

Czym jest darowizna w świetle prawa?

Darowizna jest terminem prawnym uwzględnionym między innymi w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z treścią art. 888. § 1. „Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.” Darowizna jest więc umowąa nie jednostronnym swiadczeniem. Świadczenie to może mieć charakter jednorazowy i obejmować część majątku darczyńcy w postaci nieruchomości, samochodu, prawa własności do mieszkania czy określonej kwoty pieniężnej.

Jak dodaje dokument „oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione” (Art. 890. § 1.). W odniesieniu do związku małżeńskiego przedmiot darowizny może być dedykowany tylko jednemu z małżonków lub im obojgu. To rozróżnienie ma duże znacznie w trakcie dokonywania podziału majątku po rozwodzie i wykazywania jego części objętej wspólnotą majątkową.

Czym jest wspólność majątkowa?

Zawarcie związku małżeńskiego oznacza powstaniez mocy prawatzw. wspólności majątkowejmałżeńskiej. Wynika ona z zapisu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, którego artykuł 31 §1 mówi, że: „z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.”

Natomiast artykuł 34 dodaje, że: „przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.”

Podział majątku –podstawa prawna?

Za podstawę prawną podziału majątku po ustaniu wspólności majątkowej małżonków służy Kodeks postępowania cywilnego, a w szczególności jego art. 567 w brzmieniu: „§ 1. W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi.§ 2. W razie sporu co do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym sąd może w tym przedmiocie orzec postanowieniem wstępnym.§ 3. Do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, a zwłaszcza do odrębnego postępowania w sprawach wymienionych w paragrafie pierwszym stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku.”

Do rozwodu, jako jednego ze sposobów ustania małżeństwa ustosunkowuje się również Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dział IV). Do sądowych postanowień wyroku nawiązuje art. 58, a jego §3. wskazuje na możliwośćdokonania podziału majątku już podczas sprawy rozwodowej: „Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyrokuorzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowodujenadmiernej zwłoki w postępowaniu.”Sytuacje takie należą jednak do rzadkości.

Darowizna jako jeden z elementów wspólności majątkowej

Podział majątku jest jednym z elementów procesu rozwodowego i obejmuje wszystkie te dobra, które zostały zaliczone do tzw. wspólności majątkowej. Są to głównie:

• wynagrodzenia za pracę oraz dochody z innej działalności zarobkowej,
• dochody z majątku wspólnego oraz z majątku osobistego małżonków,
• oszczędności, lokaty i inne środki zgromadzone w bankach czy na specjalnych kontach emerytalnych.

Kodeks stosuje w odniesieniu do tych składników określenie „w szczególności”, co oznacza, że jest to tylko przykład najbardziej typowych elementów majątku wspólnego. W rzeczywistości jest ich znacznie więcej i mają różne formy. Ze względu na formę prawną wspólności majątkowej żaden z małżonków nie może nią dysponować osobiście, bez zgody drugiej strony. Takie ustalenia prawne potwierdza art. 35. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który odnosi się też do postępowania obu stron w kwestii dysponowania majątkiem wspólnym –„W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.”Dotyczy to również darowizny pod warunkiem, że została ona przekazana na rzecz obojga małżonków. Jednak, jeśli w umowie notarialnej lub ustnej dany majątek (samochód, pieniądze, działka) został przekazany wyłącznie jednej ze stron, jest on zaliczany do majątku osobistegoobdarowanego małżonka.

Odwołanie darowizny przed sądowym podziałem majątku

Okoliczności, w których powodem rozwodu staje się istotne przewinienie jednej ze stron (np. zdrada małżeńska), zazwyczaj wiążą się z negatywnym nastawieniem do małżonka inicjującego rozwódnie tylko współmałżonka, ale również jego bliskich krewnych. W takiej sytuacji rodzice, którzy często są darczyńcami, zastanawiają się nad możliwością wycofania –odwołania darowizny, jeśli była ona dokonana na rzecz obu małżonków. Nie jest to okoliczność prosta do rozstrzygnięcia, ale prawo dopuszcza również taką możliwość. Tę sytuację reguluje artykuł 898 Kodeksu cywilnego:„Art. 898. § 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.” Rozstrzygnięcie kwestii spornej, jaką jest odwołanie darowizny leży w gestii sądui sprawy tego rodzaju nigdy nie należą do prostych i oczywistych z uwagi na fakt iżpojęcie „ rażącej niewdzięczności” doczekało się setek interpretacji.

Przykłady

1. Jeśli w okresie trwania małżeństwa rodzice podarowali synowi działkę rekreacyjną z zastrzeżeniem, że jest ona przeznaczona wyłącznie dla niego, może on dysponować nią według własnego uznania i bez zgody żony zbudować na niej altanę. Poddział majątku przed rozwodemlub sądowy nie będzie obejmować, ani działki, ani wykonanej konstrukcji.
2. Małżeństwo otrzymało od krewnego w darowiźnie na rocznicę ślubu samochód. Korzysta z niego tylko małżonek, gdyż żona nie ma prawa jazdy. Pomimo wyłącznego użytkowania, podczas podziału majątku taka darowizna jest częścią wspólności majątkowej i wymaga rozdysponowania. Samochód nie może być podzielony, dlatego sąd zazwyczaj podejmuje decyzję o spłaceniu połowy jego wartości lub sprzedaży i podziale gotówki.